Co Białorusini świętują 25 marca każdego roku?

Krótki kurs historii BNR od „Biełsatu”

25 marca 2020 | Mikola Demidov, BELSAT 

Jak powstała Białoruska Republika Ludowa? Dlaczego biało-czerwono-biała flaga i herb Pogoni są symbolami narodowymi Białorusi? Dlaczego historyczna data stała się dniem akcji protestacyjnych? I w jaki sposób akcje protestacyjne przerodziły się w koncert?

O niepodległej Białorusi mówi się od XIX wieku

Pomysł utworzenia niepodległego państwa białoruskiego zrodził się w połowie XIX wieku. Szlachta patriotyczna próbowała go zrealizować podczas powstania 1863 roku. Jednak rewolta została brutalnie stłumiona, przywódcy zostali straceni, a represje organizowane przez wojsko carskie na dłuższy czas zniechęciły postępową młodzież do walki o stworzenie własnego państwa.

Na początku XX wieku narodowe siły białoruskie ponownie zintensyfikowały swoje działania. Młoda inteligencja zaczęła organizować koła patriotyczne. W 1903 roku pojawiła się pierwsza partia polityczna – Białoruska społeczność rewolucyjna, a w 1906 r. zaczęła ukazywać się gazeta „Nasza Niva”. Razem miało to ogromny wpływ na rozpowszechnienie wśród Białorusinów idei niepodległego państwa. Rewolucja lutowa i obalenie caratu dały Białorusinom szansę na utworzenie niepodległego państwa.

Bolszewicy nie chcieli niepodległej Białorusi

Już latem 1917 r. Białoruscy przywódcy zaczęli zabiegać o autonomię Białorusi w ramach Rosji. Plany zostały jednak zniweczone przez wydarzenia październikowe – bolszewicy obalili rząd tymczasowy i wkrótce zajęli Mińsk. „Czerwoni” odmawiają dialogu z elitami narodowymi i energicznie rozpraszają pierwszy Kongres Ogólnobiałoruski, na którym Białorusini chcieli rozstrzygnąć o losach swojego narodu.

Ale bolszewicy nie zdołali utrzymać władzy w swoich rękach. Białoruskie elity narodowe zjednoczyły się z polskimi patriotami, których było sporo w Mińsku i na terenie współczesnej Białorusi. Podczas ofensywy wojsk Kaisera między 19 a 21 lutego 1918 r. Białorusini wraz z polskimi oddziałami ochotniczymi wypędzili „czerwonych” z Mińska.

21 lutego komitet wykonawczy Zjazdu Wszechbiałoruskiego wydaje Pierwszą Założycielską Kartę ludom Białorusi, w której ogłasza się rządem tymczasowym na ziemiach białoruskich. Wówczas po raz pierwszy nie chodziło o autonomię, ale o utworzenie niepodległego państwa.

9 marca publikowana jest Druga Karta, a 25 marca – Trzecia Karta Białoruskiej Republiki Ludowej, gdzie deklarowana jest niepodległość i określane są terytoria wchodzące w skład BNR.

Symbolami państwa były biało-czerwono-biała flaga i herb Pogoni.

Dzięki niemieckiej okupacji ziem białoruskich marzenie przywódców narodowych stało się rzeczywistością.

Odmowa międzynarodowego uznania

Pierwszym poważnym problemem dla BNR było międzynarodowe uznanie. Nikt wcześniej na świecie nigdy nie słyszał o Białorusi. Uznali niepodległość kraju i zaczęli ściśle współpracować z rządem BNR przede wszystkim Ukraińcy. Niepodległość miała charakter wyłącznie formalny, gdyż terytorium okupowane było przez wojska Kaisera, który sam nie uznawał niepodległości. Kierownictwo BNR napisało nawet list do niemieckiego władcy z prośbą o uznanie niepodległości. Jednak on pozostał obojętny na prośbę Białorusinów.

Szef Sekretariatu Ludowego BNR Jazep Waronka pisał o tym:

…nieludzkie wysiłki białoruskich przywódców, by umieścić Białoruś przynajmniej w gronie małych państw i uzyskać uznanie niepodległości Białoruskiej Republiki Ludowej, do niczego nie doprowadziły.

Niemiecki rząd zgodził się jedynie na finansowanie projektów kulturalnych.

Wkrótce Niemcy zostały pokonane w I wojnie światowej i zgodnie z międzynarodowym porozumieniem pokojowym musiały wycofać swoje wojska z terytoriów okupowanych. Bolszewicy ruszyli, by odzyskać utracone terytoria. Rząd BNR pod koniec grudnia 1918 został zmuszony do ucieczki z Mińska do zajętego przez Polaków Grodna.

Jedna republika – dwa rządy

1 stycznia 1919 r. bolszewicy utworzyli w Smoleńsku w opozycji do BNR Białoruską Socjalistyczną Republikę Radziecką. Kilka tygodni później rząd BSRR przeniósł się do Mińska. A w rządzie BNR rysował się już rozłam, który stał się fatalnym dla niestabilnego państwa. W lipcu 1920 r. obie Rady opuszczają terytorium Białorusi: Rada Najwyższa, na czele której stoi Antoni Luckiewicz przeniosła się do Polski, a Rada Narodowa, krórej przewodniczy Wacłau Łastouski – do Kowna.

Po tych wydarzeniach rząd BNR znajdował się na emigracji. Białorusini po raz kolejny mieli szansę na odzyskanie niepodległości w czasie wojny polsko-radzieckiej. Lecz ani nalot wodza Bułak-Bałachowicza ani powstanie w Słucku nie przyniosło sukcesu.

Między Polską a Rosją

18 marca 1921 w Rydze podpisano traktat pokojowy między Polską a Rosją Radziecką. Obie mocarstwa podzieliły między siebie ziemie białoruskie, zupełnie ignorując opinię Białorusinów. Polska otrzymała zachodnią część ziem białoruskich wzdłuż linii Baranowicze-Słonim-Pińsk. Do bolszewików odeszła wschodnia część wzdłuż linii Mińsk-Słuck i Turau, gdzie później pojawiła się Białoruska Socjalistyczna Republika Radziecka.

W 1924 rząd ZSRR podjął decyzję o „powiększeniu” terytorium BSRR i zwróceniu części ziem białoruskich. W tym czasie BSRR staje się centrum rozwoju kultury białoruskiej, widząc te wydarzenia, przywódcy Rady BNR na emigracji w październiku 1925 przekazują swoje uprawnienia rządowi BSRR, uznając rząd Mińska za jedyne kulturalne i polityczne centrum Białorusi.

Rada BNR sama w sobie istnieje na emigracji i do teraz. Przewodniczy jej od 1997 roku Iwonka Surwiłła.

Jak powstało święto Dnia Wolności i co ono oznacza?

O BNR przypomniano dopiero pod koniec lat 80. XX wieku, kiedy na Białorusi rozpoczęło się odrodzenie narodowe. Historycy tłumnie rzucili się do badań działalności ojców założycieli BNR i doszli do wniosku, że to właśnie proklamacja Republiki Ludowej 25 marca 1918 r. była początkiem białoruskiej państwowości, a przywódcy narodowi w tym czasie zrobili wszystko, co było w ich mocy, by stworzyć niezależne państwo białoruskie.

Ten dzień staje się prawdziwym świętem dla białoruskich patriotów.

W latach 90. po dojściu do władzy Alaksandra Łukaszenki ta historyczna data nabiera konotacji politycznej, a święto zamienia się w uliczną akcję protestacyjną, w której Białorusini żądają od władz przestrzegania prawa i przeciwstawiają się dyktaturze. Tak więc ta historyczna data otrzymała drugą nazwę – „Dzień Woli”.

Do 2018 roku białoruskie władze dość ostro reagowały na marsze 25 marca. Uczestników zatrzymywano, karano grzywnami, aresztowywano. Jednak sytuacja zmieniła się na stólecie BNR – władze wydały zgodę na zorganizowanie dużego koncertu w Mińsku, w którym wzięło udział około 50 tysięcy osób.